ਰਾਮਪੁਰਾ ਵਿਖੇ ਮਲਟੀਮੈਲਟ ਸਟੀਲ ਇੰਡਸਟਰੀ 'ਚ ਹਾਦਸੇ ਸਬੰਧੀ AFDR ਦੀ ਜਾਂਚ ਰਿਪੋਰਟ

ਰਾਮਪੁਰਾ ਵਿਖੇ ਮਲਟੀਮੈਲਟ ਸਟੀਲ ਇੰਡਸਟਰੀ ਲਿਮਿਟਡ  'ਚ ਹਾਦਸੇ ਸਬੰਧੀ ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਰਿਪੋਰਟ

             24 ਮਈ ਸ਼ਾਮ ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਵਜ਼ੇ   ਦੇ  ਕਰੀਬ ਰਾਮਪੁਰਾ ਵਿਖੇ ਮਲਟੀਮੈਲਟ ਸਟੀਲ ਇੰਡਸਟਰੀ ਲਿਮਿਟਡ ਵਿਚ ਧਮਾਕੇ  ਨਾਲ ਪੰਜ  ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ  ਦੇ  ਝੁਲਸੇ  ਜਾਣ  ਅਤੇ  ਉਹਨਾਂ  ਨੂੰ  ਰਾਮਪੁਰਾ  ਦੇ  ਇੱਕ  ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ  ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ  ਦਾਖਲ  ਕਰਾਉਣ  ਦਾ ਪਤਾ  ਲੱਗਿਆ। ਮਾਲਕਾਂ  ਮੁਤਾਬਿਕ  ਕੋਈ  ਧਮਾਕਾ  ਨਹੀਂ  ਹੋਇਆ  ਅਤੇ  ਕਾਮਿਆਂ ਦੇ  ਮਾਮੂਲੀ  ਝਰੀਟਾਂ  ਆਈਆਂ  ਹਨ।  ਥਾਣਾ ਸਦਰ ਗਿੱਲ  ਕਲਾਂ ਦੇ  ਮੁੱਖੀ ਨਰਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੋਈ ਧਮਾਕਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਕਾਮਿਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਢਲਾਈ ਦੀ ਭੱਠੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਧਮਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੱਗ ਲੱਗ ਗਈ। ਅੱਗ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਲੱਗੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਫਾਇਰ ਬ੍ਰੀਗੇਡ ਦੀਆਂ 3 ਗੱਡੀਆਂ ਨੇ  ਡੇਢ ਘੰਟੇ ਦੀ ਜਦੋ ਜਹਿਦ ਬਾਅਦ  ਅੱਗ ਉਪਰ ਕਾਬੂ ਪਾਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ ਜਲੰਧਰ ਦੀ ਇੱਕ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਧਮਾਕਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਥੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਸਭਾ ਨੇ  ਪਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਫੈਕਟਰੀ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਮਨਜੂਰੀ ਦੇ  ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਵੀ  ਲੇਬਰ ਲਾਅ  ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ  ਸੀ। ਇੱਥੇ  ਵੀ  ਮਾਲਕ  ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ  ਦੇ  ਘਟਨਾ  ਸਬੰਧੀ ਵਿਰੋਧੀ  ਬਿਆਨ ਆਏ  ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ  ਦੇ ਧਰਨੇ   ਉਤੇ  ਬੈਠਣ,ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ  ਦੇ  ਹੱਕ  ਵਿੱਚ  ਮਜ਼ਦੂਰ,  ਮੁਲਾਜ਼ਮ  ਅਤੇ  ਕਿਸਾਨ  ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ  ਦੇ  ਆਉਣ  ਪਿਛੋਂ  ਦੋ  ਜ਼ਖਮੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਦਾਇਆਨੰਦ ਹਸਪਤਾਲ ਰੈਫਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ । ਸਭਾ ਨੇ  ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਪੜ੍ਹਤਾਲ   ਕਰਨ ਅਤੇ ਤੱਥ ਲੋਕਾਂ  ਦੇ   ਸਾਹਮਣੇ  ਲਿਆਉਣ  ਲਈ  ਜਗਦੇਵ  ਸਿੰਘ, ਮੇਜਰ  ਸਿੰਘ, ਅਮਰਜੀਤ  ਸਿੰਘ,  ਡਾæਜਗਤਾਰ  ਸਿੰਘ, ਭੋਲਾ  ਸਿੰਘ  ਸਿਧਾਣਾ, ਕੇਸੋ ਰਾਮ,ਬਾਰੂ ਸਤਬਰਗ, ਬੰਤ ਸਿੰਘ ਮਹਿਰਾਜ, ਸਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਪਾਂਧੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਤੱਥ ਖੋਜ ਕਮੇਟੀ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਟੀਮ, ਕਾਰਖਾਨੇ  ਦੇ  ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ,  ਕਾਰਖਾਨੇ  ਦੇ ਸਮਾਂ  ਅਧਿਕਾਰੀ  ਕਰਿਸ਼ਨ  ਕੁਮਾਰ,  ਪੰਜਾਬ  ਰਾਜ  ਪਾਵਰ  ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ  ਲਿਮਿਟਡ  ਰਾਮਪੁਰਾ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਬ ਡਵੀਜ਼ਨ ਨੰਬਰ 1 ਦੇ  ਇੰਚਾਰਜ ਸੀ੍ਰ  ਆਰ ਸੀ ਸਰਮਾਂ ਜੇ ਈ (1),ਥਾਣਾ ਸਦਰ ਗਿੱਲ ਕਲਾਂ, ਡਾæ ਜਤਿੰਦਰ ਬਾਂਸਲ, ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੇਕਟਰ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੇ  ਦਫਤਰੀ ਅਮਲੇ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਕਾਰਖਾਨੇ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ  ਜਿਆਦਾ ਕੰਮ 'ਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾਕੇ ਟੀਮ ਦਾ ਫੋਨ ਨੰਬਰ   ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਲਾਉਣ ਦਾ ਵਾਇਦਾ ਕੀਤਾ। ਟੀਮ ਨੂੰ ਘਟਨਾ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ   ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ।

        ਕਾਮਿਆਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭੱਠੀਆਂ 'ਚ ਲੋਹੇ ਦੀ ਪਿਘਲਾਈ ਤੇਜ ਕਰਨ ਭਾਵ ਪਿਘਲਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਘਟਾਉਣ (ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਡੇਢ- ਦੋ  ਘੰਟੇ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ   ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਪੰਜ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਘਟਾਕੇ ਪੰਤਾਲੀ ਮਿੰਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ) ਕਾਰਨ  ਲੋਡ ਵੱਧਣ ਕਾਰਨ   ਟਰਾਂਸਫਾਰਮਰ ਗਰਮ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸੱਭ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ  ਅਤੇ ਇੱਕ   ਸੀਸੇ ਦੀ ਟਾਕੀ ਨਾਲ ਬੰਦ ਹੋਣ ਕਰਨ ਹਵਾਦਾਰ  ਨਾ ਹੋਣ   ਕਾਰਨ ਉਥੇ  ਗਰਮੀ ਦਾ ਵੱਧ  ਗਈ  ਅਤੇ  ਦੋਨਾਂ  ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ  ਟਰਾਂਸਫਾਰਮਰ  ਫੱਟ  ਗਿਆ।  ਕਾਰਖਾਨੇ  ਦੇ  ਅਧਿਕਾਰੀ  ਮੁਤਾਬਕ  ਟਰਾਂਸਫਾਰਮਰ ਬਿਜਲੀ ਦੇ  ਸਰਕਟ 'ਚ ਖਰਾਬੀ ਆਉਣ ਕਾਰਨ  ਨਾਲ ਫੱਟਿਆ ਹੈ।  ਬਿਜਲੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਦੇ ਫੱਟਣ ਦਾ ਕਾਰਨ  ਵੱਧ ਲੋਡ ਅਤੇ ਅੰਦਰ  ਗਰਮੀ ਵੱਧਣਾ  ਹੋ  ਸਕਦਾ  ਹੈ।  ਉਸ  ਅਨੁਸਾਰ  ਇਸ  ਕਾਰਖਾਨੇ  ਦਾ  ਮਨਜੂæਰ  ਸੁਦਾ  ਲੋਡ  1500 ਕਿਲੋਵਾਟ  ਹੈ  ਅਤੇ  ਇਹੋ  ਜਿਹੇ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਦੀ ਸਵਿਚ ਵੀ ਹਵਾਦਾਰ ਜਗਾ ਉਪਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸਵਿੱਚ ਵੀ ਫੱਟ/ਸੜ੍ਹ ਜਾਵੇਗੀ।

      ਕਰਿਸ਼ਨ  ਕੁਮਾਰ  ਅਨੁਸਾਰ  ਇਸ  ਟਰਾਂਸਫਾਰਮਰ  ਦੀ ਅਲੈਕਟਰੀਸਿਟੀ (Electricity) ਇੰਸਪੈਕਟਰ  ਤੋਂ  ਬਕਾਇਦਾ ਚੈਕਿੰਗ  ਕਰਾਈ  ਜਾਂਦੀ  ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਦਸੇ ਤੋਂ ਨੋਂ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਹ ਚੈਕਿੰਗ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਾਪੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਹੈ।ਪਰ ਇਹ ਕਾਪੀ,ਅਤੇ ਪੁਲਸ ਦੀ ਡੀæਡੀæਆਰ ਅਤੇ ਫੈਕਟਰੀ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦੀ ਇੰਸਪੈਕਸ਼ਨ ਦੀ ਕਾਪੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਵਿਖਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਿਜਲੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮੁਤਾਬਕ ਅਲੈਕਟਰੀਸਿਟੀ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਕੇਵਲ ਟਰਾਂਸਫਾਰਮਰ ਧਰਨ ਵੇਲੇ ਹੀ ਇੰਸਪੈਕਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ  ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਚੈਕਿੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ   ਉਹ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਵਿਭਾਗ ਹੈ। ਬਿਜਲੀ ਵਿਭਾਗ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਜਗਾ ਦੇ  ਅੰਦਰ ਲੱਗੇ ਕਿਸੇ ਟਰਾਂਸਫਾਰਮਰ ਦਾ ਜਿੰਮੇਂਵਾਰ  ਨਹੀਂ  ਹੈ।  ਇੱਥੇ  ਲੋਡ  ਵਧਣ ਜਾਂ  ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ  ਖਰਾਬੀ  ਆਉਣ  ਤੇ  ਆਟੋ  ਕੱਟ   ਸਵਿੱਚ ਨਹੀਂ  ਲੱਗੀ  ਹੋਈ  ਸੀ। ਮਾਲਕ  ਇਹ ਸਵਿੱਚ ਹੁਣ ਲਗਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਧਮਾਕੇ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਣ ਤੇ ਅਸੀ ਫੀਡਰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਠੀਕ ਹੋਣ ਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਦੁਵਾਰਾ ਚਾਲੂ ਕਰ ਦੇਵਾਂਗੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਡੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਜਿੰਮੇਂਵਾਰੀ ਨਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਅਸੀ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਬਿਜਲੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਘਰਾਂ ਦਾ ਲੋਡ ਚੈਕ ਕਰਦੇ  ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ,ਫਿਰ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਟਰਾਂਸਫਰ ਦਾ ਲੋਡ ਚੈਕ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ  ਕਰਦੇ?

        ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਭੱਠੀਆਂ ਉਪਰ ਤਾਪ ਮੀਟਰ  ਨਹੀਂ ਹਨ।  ਅੰਦਰ ਸੇਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਬਹੁਤ ਹੈ। ਸੇਕ ਕਾਰਨ   ਅੱਖਾ ਉਪਰ ਅਸਰ  ਪੈਂਦਾ  ਹੈ  ਅਤੇ  ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ  ਨਾਲ  ਸਾਹ ਦੀਆਂ  ਬਿਮਾਰੀਆਂ  ਹੁੰਦੀਆ  ਹਨ।  ਪਿਛਲੇ  ਸਾਲ  ਅੰਦਰ  ਰਾਮ ਅਵਧ  ਨਾਮੀ ਮਜਦੂਰ  ਸਾਹ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਮਰ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ 25-30 ਸਾਲ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।  ਦੋ  ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇੰਦਰ ਵੀ ਝੁਲਸ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ  ਚਲਦੀਆਂ ਭੱਠੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਸਵਿੱਚ ਕੱਟਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹਇਆ ਅਤੇ ਸਵਿੱਚ ਫੱਟ ਗਈ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਦੇ ਵੀਰ  ਅਤੇ ਮਲਕੀਤ ਉਪਰ ਗਰਮ ਤਰਲ ਪੈ  ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਝੁਲਸ ਗਈਆਂ ਸਨ । ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਖਤਰਨਾਕ  , ਪਿਘਲੇ ਲੋਹੇ  ਨਾਲ  ਕੰਮ  ਕਰਦੇ  ਸਮੇਂ   ਸੁਰੱਖਿਆ  ਬਸਤਰ  ਖਾਨਾ ਪੁਰਤੀ  ਵਜੋæ  ਦਿੱਤੇ   ਜਾਂਦੇ  ਹਨ।ਪਿਘਲੇ ਲੋਹੇ  ਦੀਆਂ  ਬਾਲਟੀਆਂ  ਅਕਸਰ  ਉਲਟ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ,ਜਾਂ ਲੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਖਮੀ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਘਟਨਾ ਸਮਂੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਕੋਈ 8-10 ਫੁੱਟ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।  ਧਮਾਕਾ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਜਬਰਦਸਤ ਸੀ ਕਿ   ਕੁੱਝ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ 3-4 ਫੁੱਟ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੱਕ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਭਾਂਵੇ ਪਹਿਲਾਂ
ਜਖਮੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ  ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਸਮੇਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਪਰ ਹਾਦਸੇ ਕਾਰਨ  ਸਰੀਰਕ  ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੋਈ ਮੁਆਵਜਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਟੀਮ 28 ਮਈ ਨੂੰ ਜਖਮੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ  ਲਈ ਡਾæ ਜਤਿੰਦਰ ਬਾਂਸਲ ਦੇ  ਹਸਪਤਾਲ ਗਈ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਦੋ ਗੰਭੀਰ  ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ  ਨੂੰ  ਇੱਕ  ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ  ਭਾਵ  27 ਮਈ  ਨੂੰ  ਡੀæਐਮæਸੀæ  ਲੁਧਿਆਣਾ  ਭੇਜ  ਦਿੱਤਾ  ਸੀ ਅਤੇ   ਬਾਕੀ ਤਿੰਨਾਂ  ਨੂੰ  ਟੀਮ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,28 ਮਈ ਨੂੰ ਹੀ ਲਧਿਆਣੇ ਰੈਫਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਤਰਸੇਮ (70-80 ਫੀਸਦੀ), ਸਾਮ ਬਹਾਦਰ,ਅਤੇ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ (50 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ)   ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ 'ਚ ਝੁਲਸੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁੱਲੂ ਰਾਮ 35 ਫਸਦੀ  ਜਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਮਨ ਖਾਨ ਜਿਸਦੇ ਪੈਰ ਜਲੇ ਸਨ ਨੂੰ ਇਸੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਛੁੱਟੀ ਦੇ  ਦਿੱਤੀ  ਸੀ।   ਕਾਰਖਾਨੇ ਦੇ  ਅਧਿਕਾਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੁਮਾਰ ਮੁਤਾਬਕ ਸਾਰੇ ਜਖਮੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪੱਕੇ  ਕਾਮੇ  ਹਨ ਪਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰਾ  ਅਤੇ  ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ  ਕੱਚੇ  ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਖਮੀ  ਹੋਣ ਤੋਂ  ਬਾਅਦ  ਪਿਛਲੀ  ਤਰੀਕ  'ਚ ਪੱਕਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਵੀ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ ਜੋ ਫੂਲ ਦਾ ਵਾਸੀ ਹੈ ,ਆਪਣੇ ਦਾਦੀ , ਸਾਹ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋ ਪੀੜਤ ਪਿਤਾ, ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਸਵਰਗਵਾਸੀ ਤਾਏ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਧੀਆਂ   ਦੇ  ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਵਾਰ ਲਈ ਰੋਟੀ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਆਸਰਾ ਹੈ।

       ਚਾਰ ਘੰਟੇ ਪੀਕ ਲੋਡ ਸਮੇਂ ਬੰਦ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ,  ਕਾਰਖਾਨਾ 20 ਘੰਟੇ ਚਲਦਾ ਹੈ   ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਦੋ ਹੀ ਸਿਫਟਾਂ ਹਨ। ਅਧਿਕਾਰੀ ਮੁਤਾਬਕ 80 ਪੱਕੇ ਕਾਮੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੱਚੇ ਕਾਮੇ ਕਦੇ ਕਦੇ ਵੱਡਾ ਆਡਰ ਮਿਲਣ ਤੇ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਪੱਕੇ ਕਾਮਿਆ ਦੀ ਈ ਐਸ ਆਈ ਅਤੇ ਗਰੁੱਪ  ਬੀਮਾ  ਕਰਵਾਇਆ  ਜਾਂਦਾ  ਹੈ।  ਪਰ ਕਾਮਿਆਂ  ਅਨੁਸਾਰ  70 ਕੱਚੇ  ਕਾਮੇ  ਲੰਬੇ  ਸਮੇਂ  ਤੋਂ  ਕੰਮ  ਕਰ ਰਹੇ  ਹਨ।  ਕਾਮਿਆਂ  ਅਨੁਸਾਰ ਮੈਲਟਰ (ਭੱਠੀਆਂ ਚਲਾਉਣ ਤੇ ਨਿਗਾਅ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ) ਵੀ ਪੂਰੇ ਨਿਪੁੰਨ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੁਮਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਭੱਠੀਆਂ ਦੇ ਦੋ ਸੈਟ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰੇਕ  ਸੈਟ  ਵਿਚ  ਦੋ  ਭੱਠੀਆਂ  (ਅੱਧੇ  ਅਤੇ  ਇੱਕ  ਟਨ )  ਹਨ  ਅਤੇ  ਇੱਕੋ  ਸਮੇਂ  ਕੇਵਲ  ਇੱਕ  ਹੀ  ਭੱਠੀ   ਚਲਦੀ  ਹੈ।  ਦੂਸਰਾ  ਸੈਟ  ਤਾਂ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਈ ਹੈ। ਪਰ ਕਾਮਿਆਂ ਨੇ  ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੱਕੋ ਸਮੇ ਹਰੇਕ ਸੈਟ ਚੋਂ  ਇੱਕ ਇੱਕ ਭੱਠੀ ਚਾਲੂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

          ਕਾਰਖਾਨੇ ਅੰਦਰ ਮੈਡੀਕਲ ਸਹੂਲਤਾਂ   ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਲੇਬਰ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਕਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਚੈਕਿੰਗ ਵਾਲਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਕਦੇ ਕੋਈ ਆਇਆ ਹੀ ਨਹੀ। ਕਾਮਿਆਂ ਨੇ  ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਧਰਨੇ ਨੂੰ ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ  ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਹੋਣ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਵੀ ਲਾਇਆ ਸੀ। ਲੇਬਰ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਨੇ  ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹਨਾ ਦਾ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਤੇ ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ  ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੇ  ਦਫਤਰ ਚੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਨਾਂ੍ਹ ਨੂੰ ਸੋਮਵਾਰ 26 ਮਈ ਇਤਲਾਹ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਅੱਜ (30 ਮਈ)  ਨੂੰ ਸੰਗਰੂਰ ਗਏ ਹਨ ਸਾਇਦ ਆਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਾਰਖਾਨੇ ਹੋਕੇ ਆਉਣ।

     ਥਾਣੇ  ਦੇ  ਤਫਤੀਸੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਏ ਐਸ ਆਈ ਨੇ  ਟੀਮ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ ਰਿਪੋਰਟ ਦੀ ਕਾਪੀ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜੋ ਬਾਅਦ 'ਚ ਟਾਲਮਟੋਲ 'ਚ ਬਦਲ ਗਿਆ।

ਸਿੱਟੇ:-

1. ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ  ਭੱਠੀ  ਦੀ ਪਿਘਲਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਕਾਰਨ  ਟਰਾਂਸਫਾਰਮਰ ਉਵਰ ਲੋਡ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜਿਆਦਾ ਗਰਮ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ ਹਵਾਦਾਰ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਅਤੇ ਟਰਿਪ ਸਵਿੱਚ ਦੇ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਟਰਾਂਸਫਾਰਮਰ ਫੱਟ ਗਿਆ।
2.  ਟਰਾਂਸਫਾਰਮਰ ਫੱਟਣ  ਕਾਰਨ  ਉਸ  ਵਿਚਲਾ  ਤੇਲ  ਭਮੂਕੇ  ਦੇ   ਰੂਪ'ਚ  ਕਾਮਿਆਂ  ਨੂੰ  ਲੂਹ  ਗਿਆ  ਅਤੇ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ।
3. ਫੈਕਟਰੀ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਣ ਨੇ  ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਘਟਣਾ  ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਰ ਸਭਾ ਸਮਝਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਮਸਲਾ ਹੈ  ਜੋ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਮਾਲ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸੇਫਟੀ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਢਿੱਲ ਬਰਦਾਸਤ ਨਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਂਦੀ।
4. ਦੁਰਘਟਨਾ  ਦੇ   ਸਿਕਾਰ  ਹੋਏ  ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ  ਚੰਗੇ  ਡਾਕਟਰੀ  ਇਲਾਜ  ਦੀ  ਜਰੂਰਤ  ਸੀ  ਜਿਸ  ਵਿੱਚ  ਦੇਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਹ ਕਾਮਿਆਂ   ਅਤੇ ਭਰਾਤਰੀ  ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ  ਦਬਾ ਸਦਕਾ  ਹੀ   ਹਾਸਲ ਹੋਣ ਦੀ ਆਸ ਬੱਝੀ ਹੈ।
5. ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਾਮੇ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਨੁਕਸਾਨ ਊਠਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਮਾਲਕ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।
6. ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੇਕਟਰ ਇੰਡਸਟਰੀਜ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਬਹੁਤ ਢਿੱਲੀ ਹੈ ਜੋ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇਰੀ ਦੇ ਹਰਕਤ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ   ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਮਹੂਰੀ ਸਭਾ ਨੇ  ਪੜਤਾਲ ਦੌਰਾਨ ਪਾਇਆ ਕਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ  ਕੰਨ ਤੇ ਜੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਰਕੀ ਸੀ।
7. ਕਾਮਿਆਂ  ਦੀਆਂ  ਕੰਮ  ਦੀਆ  ਹਾਲਤਾਂ  ਨਾਲ  ਸਬੰਧਤ  ਲੇਬਰ  ਇੰਸਪੈਕਟਰ  ਦਾ ਕੰਮ  ਕਾਮਿਆਂ  ਦੀਆ ਮੁਸਕਲਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਗੈਰ ਤਸੱਲੀ ਬਖ਼ਸ ਹੈ।

ਮੰਗਾਂ:-

1. ਸਭਾ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੁਰਘਟਨਾ ਕੁਦਰਤੀ ਨਹੀ,  ਸਗੋ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ  ਲਾਲਚ ਕਰਕੇ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ  ਕ੍ਰਿਤ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਾਲਚ ਕਰਕੇ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਮਾਲਕ  ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਮੁੱਖ  ਜਿੰਮੇਵਾਰ  ਹਨ ਅਤੇ  ਸਭਾ ਮੰਗ  ਕਰਦੀ  ਹੈ  ਕਿ ਪੀੜਤ ਵਰਕਰਾਂ  ਨੂੰ  ਪੰਜ  ਪੰਜ  ਲੱਖ  ਦਾ ਮੁਆਵਜਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।
2. ਸਨੱਅਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਅਦਾਰੇ,ਬਿਜਲੀ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਲੇਬਰ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਅਤੇ ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਇੰਡਸਟਰੀਜ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਿਮੇਵਾਰੀ ਅਤੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸਭਾ ਕੋਲ ਸਾਫ ਤੌਰ ਤੇ ਟਾਲਾ ਵੱਟਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਭਾ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਬੰਧਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆ ਤੇ ਮਹਿਕਮਾਨਾ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ।
3. ਕਿਉਂਕਿ  ਸਨਅਤੀ  ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ  ਥਾਂ  ਥਾਂ  (ਜਲੰਧਰ, ਚੰਡੀਗੜ, ਲਧਿਆਣੇ) ਵਾਰ  ਵਾਰ  ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ  ਹਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਮਾਲ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਸਨੱਅਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆਂ ਨਿਯਮ ਸਾਰੇ ਸਨੱਅਤੀ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਂਦੇ ਹਨ।

ਜਾਰੀ ਕਰਤਾ:
ਬੱਗਾ ਸਿੰਘ, ਸੂਬਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਜਮਹੂਰੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਭਾ,ਪੰਜਾਬ